Нымэ ямафэ фэгъэхьыгъ
 Скачать 110.7 Kb.
|
| НЫМЭ ЯМАФЭ ФЭГЪЭХЬЫГЪ. Апэ дэдэу зэкIэми шIуфэс сэлам шъосэхы. Непэ мафэхэм анахь мэфэшху, анахь мэфэ шIагъу, тыгукIэ зэхатшIэу тигушIуагъу. Щылэ мазэм и 30 1998-рэ илъэсым Б. Н. Ельциным Указ къыдигъэкIыгъ: «ШэкIогъум (ноябрэм) иаужрэ тхьаумэфэ мафэр Ныхэм ямафэу щытынэу. ЦIыф лъэпкъыр чIым къызтехъуагъэм щыублагъэу бзылъфыгъэм шъхьэкIафэ фашIэу щыIэныгъэр лъэкIуатэ. Ар къызхэкIырэр шIэгъуаеп. Бзылъфыгъэр бзылъфыгъэ къодыеп . АпэрэмкIэ ар Ны, етIанэ шъхьэгъус, шыпхъу, лъэпкъыр лъызгъэкIуатэрэр, унагъом идахэ лъагэу зыIэтырэр-Ныр ары. Ным идэхагъи, илъэпIагъи, дунаим ащ фэдэ пеIэни, ебгъэпшэни зэрэтемытыр, тэ тинанэхэм зэхытагъашIэ. ЗэкIэ пIоми хъунэу тиусакIохэми, титхакIохэми тщымгъэгъупшэу Ным илъэшыгъэ къытфыраIотыкIы. Ныр сыд фэдэ лъэхъан къини лъэпкъыр къыухъумагъ, илъфыгъэхэм лъэшыгъэ ахэлъэу лъэпкъым фипIугъ. ХьадэгъэлIэ Аскэр ипоэмэхэу «Лащын», «Батмэткъохэр», «Адыгэм ыпхъу», Жэнэ Къырымызэ иусэхэр, иорэд дахэхэр, Лъэустэн Юсыф иорманхэу «Къушъхьэр къэнэфы», КIэрэщэ Тембот – «Насыпым игъогу», МэщбэшIэ Исхьакъ- «ЦIыф лъэшхэр», «Бзыу фыжь», «ГъэритIу», Кощбэе Пщымаф иповестэу «Мэфибл уай» нэмыкIыбэхэми Ным ишIулъэгъу гъунэнчъэу, ищыIагъэ ин дэдэу, пытагъэу хэлъым кIуачIэ къыритэу лъэпкъыр, лъфыгъэр къегъэгъунэ. Непэ тимэфэкIкIэ гуфэбэныгъэ ин хэлъэу ти Нэнэ гупсэхэм тапэгъокIы.Ным узэрэхъущтыр зэкIэ къыуеIо.ЦIыфмэ дахэу уахигъэхьанэу, уахэтынэу гъэсэпэтхыдэ ренэу къыпфешIы. Орэдэу «Шъукъеблагъ». Поэмэу «Тянэхэр» (Жэнэ Къ.)зыфиIорэм щыщ пычыгъокIэ зэIукIэгъур къызэIутэхы. 1. ГукIэ тызыщыщэу тинэнэ гупсэх Тыгъэпсым фэдэу тэ шъукъыттепсэх ЩыIэп дэхагъэу шъо шъуфамыIуапхъэ ЩыIэп зи шIуагъэу шъо шъуфамышIыпхъэ Быны унагъом псэ пышъогъакIэ, Лъапсэ ежъугъэдзэу шъогъэкIэракIэ, Шъо цIыфы лъэпкъыр лъышъогъэкIуатэшъ, Зэрэдунаеу щытхъур шъуфеIуатэ 2. Тянэу тикIасэх, тышъошIышъ разэ, Шъощ пае пщынэр тэгъэбзэрабзэ, Зэфэдэу чIыгур зэлъибыбыхьэу Псалъэм ыкупкIи шъуфызэхэтэлъхьэ Нэфынэ минэу унэм шъукъехьэ, Бэрчэт гушIуагъор хъоеу къишъолъхьэ, Шъунэ ымылъэгъурэр шъугу елъэгъу, Зэпыу имыIэу шъугу къытэгъу. Тиунагъохэр тфэшъогъэбагъо, Iэхьылы пчъагъэм тфыхэшъогъахъо ЗыдэтшIэжьыпэу шъо тышъотхъылIэ ШъуIэхэмэ дышъэр къатфыпэшъэшъы, Зыгу къытфэмышIум макъэ ешъошъы, Насып лъэмыджыр пытэу тфэшъошIы, Шъуихьалэлныгъэ тегъэшъорышIэ. 3. Шъоры тятэхэр къытэзытыгъэр, Нахьы цIыфышIоу ахэр зышIыгъэр. Гук1эгъуныгъэ шъоры ишапхъэр. Хъоеу тфэшъопхъы ащ ичылапхъэ Псэун лэжьэным тыгу фэшъогъазэ, Хэгъэгу-гугъапIэу зэдытикIасэр НахьышIу тлъэгъуным тыфэшъогъасэ, Дунаим тетэп ар зымыуасэ 4. Хэта гурэ псэрэкIэ даIорэр? Дахэ нэмыкI къытэзымыIорэр? Чэщи мафи къыттеубгъуагъэу Тидэнэ кушъэ тфэзыгъэфабэрэр Ежь зыдишIэжьырэп ным идэхагъэ, Уасэ фишIыжьырэп ежь ишIушIагъэ Гулъытэ зиIэм ар зэхешIыкIы, Ным иорэди дышъэу редыкIы. СИНЭНЭЖЪ. Тинэнэжъмэ тэ тагъашIо, IэшIу-IушIухэр тэ тфагъашIо Пшысэ цIыкIухэр тэ къытфаIо, ТшIэщтыр зэкIэ тэ къытаIо Тамылъэгъумэ мэгумэкIых Гузажъохэу къытлъыдэкIых Синэнэжъи джащ афэдэу Iушъашъэзэ джанэ сфеды, СинэшхъуантI, мэу къэтIыс,- Сэ къысеIошъ сегъэт1ыс Джэнэ цIыкIур къысегъапшэ, Джыбэ иIэшъ сэгушIуапэ Лъэпэд фабэр ащ къысфехъы, Зыщысэлъэшъ ащ сегъатхъэ ГъэшIуабзэкIэ мэгущыIэ, Сэщ пай ренэу ар мэгуIэ: -Ощ нахьыжъым унахьыкI, Ыгу нахьыкIэм хэмыгъэкI. Къыпфэразэ кIэлэегъаджэр Уемызэщэу дэгъоу уеджэ. 6. ГушIор ынэгу кIэмыкIэу Ныр сыдигъуи къыспэгъокIы, Сэ сынапэ шъэбэ-шъабэу Iэ фабэкIэ къыстеIабэ Дахэшъ сянэ имуради ИIэ пстэуми сахегъадэ -Сыд уфая?-сэ къысеIо, Къыстет ренэу ным ынаIэ Ныр зыслъэгъукIэ икIэрыкIэу Сабыигъор сыгу къэкIыжьы, Щэбабэми иIэшIугъэ Мы дунаир сфэмыхъужьэу Сянэ дэжьы сыкъекIыжьы, Ным нахь IэшIу сэ зи сымышIэ Ар слъэгъуфэ сшIуабэ маш1э. Ныхэр мэгумэкIых жьыщэу тыкъэтэджыми, Джэныкъом имашIо тыпаIэу тыщысмэ. Ныхэр мэгумэкIых псынэм тшъхьэ итщаемэ, Щэ дэмылъми шхончымигъэтырэ къатщэмэ Гъогу тытехьагъэми ахэр мырэхьат Джэгум тат1упщыгъэми ахэр мырэхьат Ялъэгуцы тесхэу гъашIэм тэ къытажэх. Ащ тызафэкIожьырэм тыгъэу къэнэгушIох ЧIыгум ехыжьыгъэхэми ныхэр мэгумэкIых Къэдгъэзэжьы къэсми ахэр къытпэгъокIых. ТищыIэныгъэ паекIэ Сыд фэдэ уахъти ышъхьэкIэ Хьазырыпс машIом пэхьанэу Псы чъыIи хи зэпичынэу ЩыIэп зи ныр зэблихъунэу, ЫчIыпIи ащ иуцонэу Арыщтын пхъухэр гумэкIмэ, Агухэр узэу къыхэкIмэ, «Синанэ гущи !»- аIозэ Нэпсыцэ зыкIэпызрэр Ныхэм афэрэлъэкIи, Мафэ къэс тагъэпкIын щэкIэ, КъыщагъэкIэнэп тичъые Тфагъэчъын ащ тэмэ лые. Тихьапщэ макъи, тыгу тео макъи Зэхэшъумыхэу такъикъы закъуи ЗэрэблэмыкIрэр тэшIэ, тинанэх ТапэкIэ тыкIоным шъо шъукIэхъопсэу, Нэфылъы жъуагъоу шъо шъукъытфепсы, ТиIофы къикIмэ, гушIогъо нэпсыр Шъуфэмыубытыжьэу шъунэгу къыкIэпсы ИщыкIагъэ хъумэ шъукъызэкIэмыкIоу Шъуинэплъэгъу стыры осыр егъткIу, МэшIуачэ хэлъышъ мылыр егъэткIу, Хыр зэрэпсаоу къызэлъегъажъо Ным иорэд кушъэм къыщежьэ, П1апэ ыIыгъэу чIыгум тырещэ Тимыгъэгъуащэу къыддэгущыIэ ГущыIэ фабэкIэ тыгу къыкIаIэ Ным иорэд гум иIэзэгъу, Зыщыуизакъом укъегъэпытэ МыкIодыжьыщтыр ным ишIулъэгъу Насып зиIэм янэ елъытэ Ным къыуиIощтыр хэт къыуиIон, Ащ къыпфишIэщтыр хэт къыпфишIэн! Ным ихьэлэлыгъэ хэрэмызыжь. ИшIулъэгъу гъатхэу къерэгъэзэжь. Ным игущIэ Анахь гуIэт Ным игущыIэ Анахь лъэIэт Ным игущыIэ ТэркIэ зафэ Тыгу зыфаем Къытырегъафэ Фэдэ къэхъугъэп Ным игущыIэ Тыгъэ нэбзыеу Тыгу къытеIо Бэрэ тиIэнэу 1аплI етэщэкIы, Непэ мэфэкIышъ, Ным тыпэгъокIы. «Ны»! къыуаIоным нахь насыпыгъэ ЩымыIэу ар гъэунэфыгъэ: Нурэ мыухыжьым ныр икъэкIуапIэу Хъугъэ насыпым ар икъежьапIэу … Iэшъхьэмэфэ Даутэу шIэныгъэлъэжь ини, Шэуджэн Мосэу зыпсэ тфэзытыгъи, Жэнэ Къырымызэу поэт шIагъуи Андырхъой Хъусенэу лIыгъэм илIыхъужъи ЦIыфылъэпкъым пае нымэ апIугъэх, ЯтIонэрэ тыгъэу тянэхэр хъугъэх. УФАБ, УШЪАБ, ЧIЫЛЪЭМ УРИНАН Сыдэу бзылъфыгъэр, адэ бзылъфыгъэр, СэркIэ жъалымэу удах, упаг, ПаIор зыщыгъэу щыIэ хъулъфыгъэр Къызщыбгъэгугъэу утыгъэ лъаг Гугъэр уадэжьэу сыкъыбдежьагъэу Уинэфынагъэ лъэгъо шъхьафыб, Сызыхэпщагъэу, сызхэгъощагъэу Непэ сызхэтыр гухэлъ шъэфыб, Уфэбэ- шъабэу, утхьэркъо пшъэфми, Бзылъфыгъэр, сэркIэ, сэркIэ умыс СэркIи мысагъэр пшIосыушъэфми, Сыхыеу оркIэ, оркIэ щымыт. Арэущтэу щытми, оры бзылъфыгъэр, ГъашIэм ылъапсэр шIугъэм ышъхьапэр,- ПаIор зыщыгъэу щыIэ хъулъфыгъэр Къытфэзылъфыгъэу чIылъэм ынапэр! Гъунэнчъэу адыгэ бзылъфыгъэм, Ным титхакIохэм афаIуагъэр яфэшъошэ шъыпкъэу, япэсыгъэшъыпкъэу зэрэщытыр зэхэтэшIэ. ТитхакIоу ыкIи усэкIо ин дэдэу Къэралыгъо премиехэм ялауреатэу, М.Шолоховым ыцIэкIэ щыт премиер къызфагъэшъошагъэу, Адыгэ Республикэм и Президент иупчIэжьэгъоу, Мыекъуапэ ицIыф гъэш1уагъэу, Зэкъошныгъэм иорден, нэмыкIхэри къызфагъэшъошагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ бзылъфыгъэхэм шъхьащэ афишIэу, яшIушIагъэ гъунэнчъэу зэрэщытыр, гу пытагъэу яIэр, лъэпкъыр къызэраухъумэрэр къыраIотыкIэу бэ дэд ытхыгъэр. Ахэм уяджэ зыхъукIэ зыдэпшIэжьэу гушхуагъэ къыпхалъхьэ, илыягъэу узэрэбзылъфыгъэмкIэ уасэ зыфэпшIыжьэу урегъэгупшысэ . Мэщбэш1э Исхьакъ адыгэ лъэпкъым идэгъугъи, изэфагъи, ишъхьэкIэфагъи, илIыгъи -зэрэдунаеу итхыгъэхэмкIэ аригъэшIагъ. ШЪХЬАЩЭ СЭ, БЗЫЛЪФЫГЪЭР, КЪЫПФЭСЭШIЫ ШIу услъэгъоу, сыбгъэгушхоу , узгъэшIагъоу, Шъхьащэ сэ, бзылъфыгъэр, къыпфэсэшIы Усишыпхъоу, усишъузэу, шIу сфэпшIагъэу Сэ сигъашIэ о щыбгъаIэу къыбдэсэшIэ. Унэфылъэу, улъэпкъ гъашIоу чIылъэ шъхьагъым Тыгъэ фабэу ушъхьащытэу укъсфепсы, ПсынэкIэчъэу учъэгъуабзэу уишIушIагъэ Мэфэ жъоркъым игопэгъум укъысфэсы СанэIу уитми, уIукIотми, усымлъэгъуми, Хъулъфыгъэгур гугъэ шъэфым хэогъэты. УишIэ хэлъэу е хэмылъэу сыкъыплъэхъуми, Сызыфаер озыр арышъ, къэсэгъоты УцIыф шъабэу уцIыф гуахьэу, уцIыф дахэу …………. Псыгъуи синэфшъагъо хэдыкIыгъ, Дунай нэфыр зэлъыплъэгъоу, лъэпэ-лъагэу Ч1ы етIагъом чъыг лъэпсабэу ущыкIыгъ. Ащ нэмыкIэу ныцIэр уиIэу сыкъэплъфыгъэшъ, Дунай дахэу, Дунай нэфри къысэптыгъ. Уиорэди кушъэ натIэм щынэфыгъэшъ, Сэ сигъашIэ уишIушIагъэ щысIэтыгъ. САТЫРИПШI -УиIофхэр , сикIал, сыдэу щытха? -Уишъэогъухэри дэу къыпфыщытха? -СиIофхэми, тян, уязэгъынэу хъущтых, Сишъэогъухэри дэгъоу къысфыщытых -Ари хъяр, сикIал, ари насыпыгъ, СыгумэкIыжьырэп, джы учъэпхъыгъ. -Ары шъхьакIэ, тян, сиIэх джэгъогъухэр, Силажьи сшIэрэп, къысадзы лъэбгъухэр… -Ащыгъум, сикIал, л1Iы ухъугъап, Джэгъогъу зимыIэм сыд илIы шапхъ! НЫМ ИФАБЭ СЫЩЭIЭФЭ СХЭРЭМЫКI. СыцIыф инми, сыцIыф цIыкIуми, Зянэ зиIэр сихъопсагъу Ом селъагъэу лъагэм секIуми, Сыгъощагъэп, ныр, мэзагъу! Тыжьын лъагъор зэстэкъокIэу Тыгъэр непэ къысфыкъокIми, Сычэщ шIункIэу къызэтхъоI1эу Ем цэр сфалъэу сызэгъокIми, Зэ зыгорэм фэдэу сянэ Джыри джыри сищыкIагъ. Ары шъхьакIэ, ч1ы гъогууанэр Нынчъэ сфэхъоу къысщыкIагъ Ным иIэшIуи, ным ишIушIи Таущтэу скъомэ язгъэшIэн? Азы закъор зыпэсшIыни, ЗэзгъэшIэни щымыIэн Ным иIуплъэ имэфабэ СыщэIэфэ схэрэиыкI ЛIакъор зэкIэ ащ ифабэ Гъэш1эн к1ыхьэм щэрэмыкI. СЯНЭ ЫIЭ ШЪАБЭХЭР Сянэ ыIэ шъабэхэр СшIэрэп сэIо зэзгъэпшэн Тыгъэ бзый фабэхэр Сыд дэхагъэм фэзгъэдэн? Тыгъэ бзыеу къэжъыугъэр Мафэ къэсми сыгу лъэIэса? Сянэ ы1э иIэшIугъэ Ар фэсIоным нахь гонэс сэ! Сянэ ыIэ шъабэхэм ЯIэшIугъэ згъэлъэпIэн, Iэгу пхъэшэ фабэхэм ЗэхэсшIагъэ ягъэшIон. Тыгъэбзыйхэм яфэбагъэ Мафэ къэсми къылъэIэса? Сянэ ыIэ иIэшIугъэ ГъэшIэ реным сигонэс сэ Сянэ ыIэ шъабэхэм ГъашIэу сиIэр сфагъэдах, Ны гукIэгъу фабэм сэ Мафэ къэси сегъэлъаг Тыгъэбзыйхэм янэфынэ Мафэ къэсми къыслъэIэса? Ны гукIэгъум сыд пэсшIына СшIэрэп щыIэу нахь гонэс сэ! Марджы хъун, ныхэр шъулъытэх, Ныхэр жъугъэлъапIэх! Ахэр типкъэухэу дунай къежьапIэх Дышъэ саугъэти ахэм атефэ. Тэ тыщэIэфэ ттелъыщт ячIыфэ Егъаш1эм жъы мыхъущт гущыIэу Анахь лъапIэу цIыф лъэпкъым иIэр Налмэс налкъутэу мэшIэты. ЖъыхэмкIи кIэхэмкIи гуIэты А гущыIэр нэбгырэ пэпчъы Чъые пэтми ыгукIэ къепчъы, «Ны» гущыIэм бэу тегъэщыIэ ЧIылъэ джэнэтхэри рагъаIэ «Ны» гущыIэу мыплъыкъожьыщтыр, Дышъэм фэдэу мыулъыижьыщтыр. Ным ишIушIагъи, ащ илъэпIагъи СшIэмэ сшIоигъоу бэкIае шIагъэу Семызэщыжьэу джэуап сылъэхъу Джэуап пчъагъэ сщымыгъупшэжьынэу Згъэунэфыгъэ ясIотэжьынэу. Сянэ ыIэ нахьы шъабэ КъахэкIынэп, щыIэшъ Iабэ Сычъыемэ сшъхьэ кIэдзагъэр Сянэ ыI. Сынэпашъо щыкIошъагъэр Сянэ ыI. Ощхы быбкIэ сызгъэпскIыгъэр Сянэ ыI. Псы IэбжыбкIэ сызытхьакIырэр Сянэ ыI. СынэкIапэ резыжьэкIырэр Сянэ ыI. Дахэу, къабзэу сыдэзгъэкIырэр Сянэ ыI. Къысэнэсмэ сэ сшIошъабэр Сянэ ыI. СшIэрэп пстэуми анахь фабэр Сянэ ыI. ЩыIэныгъэу сигушIуагъор Сянэ кIас, Хэгъэгушхом ар ижъуагъоу КъэмыкIуас! Хэт ишIулъэгъуа анахь лъэшыщтыр? ШIулъэгъумкIэ зыпшъэ умыкIожьыщтыр?- НыкIэ шъузаджэу шъушъхьагъырытыр Сыд ыосэщта ным идэхаIо? Дунэе дышъэр тIомэ мэкIаIуа? Ащ илъэпIагъэ сыдым пеIэщта? Дунэе мылъкур тIомэ икъущта? ЫшIэу зи щыIэп нымэ ауасэ Къафэлъытагъэп ар джырэ нэсы Ным ифыгукIэ хэлъ IэшIугъакIэ, Сабыим хелъхьэ ищыугъакIэ, Ащ ыгу пыкIырэм фэдиз пэкIэжьы. Насып гушIуагъуи къыфыхэкIыжьы. ГУЩЫIЭЖЪХЭР «Нышъор шъоум фэд» «Ным ыкокI кIалэм икушъ» «Ным къыуитырэр IэшIу» «Ным къыуитырэр гонэс» «Ным лъэгукIэтын зыфэшI» «Ным нахь лъапIэ щыIэп» «НыгукIэ къысаIу, ныIэкIэ къысэт» «Ным ибынхэр изэфэд» «Ным илъфыгъэ псэм пишIырэп» «Уянэ къыуитырэр макIэми бэ фэдэу Iых» «Ным ишIулъэгъуныгъэ мыжъо гъэчъыгъэм нахьи нахь пыт». |